wyniki wyszukiwania

twierdzenie 27 – nieprzerwana ciągłość tory ustnej od synaju – רציפות בלתי פוסקת של התורה שבעל פה מאש סיני. tak twierdzą rabini. na przykład jechezkel sofer יחזקאל סופר: wraz z zejściem mojżesza z synaju סיני, bóg dołączył do tekstu pisanego jego ustne objaśnienie i przekazał mojżeszowi, ten jozuemu יהושע, ten starcom זקנים i tak to szło aż do dni naszych. rabin juwal szerlo (cherlow) יובל שרלו: nie możemy ominąć żadnego pokolenia, by potwierdzić słuszność tory inną drogą. rabin mosze rat משה רט: judaizm jest oparty o tradycję, z ojca na syna, przez cały naród i wszystkie pokolenia, od tego co widziało zgromadzenie pod synajem, aż do nas. autorzy omawianej tu książki, eitan bar i golan broszi (mit tory ustnej - מיתוס התורה שבעל פה) piszę, że tak twierdzą rabini, że to szło z ust do ust przez pokolenia i że było to nieprzerwane, ale dodają, że jednak to jest mit, który nie ma potwierdzenia w biblii i łatwo go można obalić, nawet za pomocą samej biblii. nie ma wątpliwości, że naród izraela przyjął wiele zwyczajów, których nie było tam, na synaju. według tanachu, w siódmym wieku p.n.e znaleziono księgę prawa ספר התורה, którą przekazano pisarzowi szafanowi שפן הסופר, a on przeczytał ją królowi jozjaszowi יאשיהו. potem księgę odczytano ludowi, który zobowiązał się do posłuszeństwa księdze. ale, ale – nic tam nie ma o posłuszeństwie wobec tory ustnej. dopiero wtedy zaczęli obchodzić święto pesach, bo wcześniej nic o tym nie wiedzieli, ani jak służyć bogu. zatem nie było nieprzerwanej ciągłości ani samej tory ustnej. w ciągu historii przywódcy ludu sprzeniewierzali się przykazaniom tory pisanej, nie obchodzili świąt, nawet nie znali obrzezania. pismo święte powtarza, że judejczycy jak izraelczycy zaniedbywali torę pisaną. może byłoby inaczej, gdyby istniała tora ustna, ale nie istniała i nie ma dowodu, że istnieje.

jehuda amichaj urodził się 3 maja 1924 w würzburgu jako ludwig pfeuffer, zmarł 22 września 2000 w jerozolimie, jako jehuda amichaj. był cichym i spokojnym piszącym po hebrajsku poetą, ale pochowano go pośród zgiełku politycznych uniesień jako poetę narodowego, chociaż nigdy tak o sobie nie myślał. że nie myślał, potwierdza to jego poezja i proza. fakty potwierdzają również, że od lat 60. znany był i uznany na całym świecie, tłumaczony na ponad czterdzieści języków. w polsce znany z niewielu publikacji przekładów w prasie od lat 60. oraz dwóch tomów poezji z roku 2000 (koniec sezonu pomarańczy. wyd. świat literacki) oraz 2017 (otwarte zamknięte otwarte). amichaj – światło lodówki. dlaczego? dlaczego mówi się o nim, że był najwybitniejszym współczesnym poetą hebrajskim. czy zrobił coś szczególnego? zbigniew herbert napisał, że jeśli on, herbert, jest księciem, to amichaj jest królem. dlaczego? kiedy janusz makuch planował edycję festiwalu kultury żydowskiej poświęconą jerozolimie, uznał, że nie może obejść się bez poezji jehudy amichaja. dlaczego? podczas tego festiwalu w roku 2017 odbyła się promocja ostatniego tomu poezji amichaja „otwarte zamknięte otwarte”. tytuł tomu amichaj zaczerpnął z talmudu. o co w nim chodzi? jeśli chcesz odkryć dla siebie wielką, cichą, spokojną, ale i porywającą poezję jehudy amichaja – obserwuj wydarzenia hebrajskiej kafe, szczególnie w tym roku, poprzedzającym setną rocznicę urodzin poety.

twierdzenie 26 – tora ustna istnieje, bo przecież daniel modlił się trzy razy dziennie. fakt, że w księdze daniela mowa o tym, że daniel modlił się trzy razy dziennie – ma według rabian daniela asora דניאל עשור dowodzić, że robił on to zgodnie z przykazaniem tory ustnej. podobnie, daniel wolał jeść jarzyny i pić wodę, by nie jeść tego co król jadał, to znaczy co jadali nieżydzi i w ten sposób okazać posłuch dla tory ustnej domagającej się dla żydów żywności limahardin למהדרין, to jest wspaniale koszernej, albo powiedzmy arcykoszernej. ale, jak twierdzą z kolei autorzy omawianej tu książki, eitan bar i golan broszi (mit tory ustnej - מיתוס התורה שבעל פה) – wykładnia rabina jest chybiona, bo w tanachu תנ"ך (biblii hebrajskiej) nie ma żadnej aluzji, jakoby daniel i jego towarzysze jedli jarzyny i pili wodę, by dochować halachicznej koszerności. napisano, że nie chciał się kalać potrawami królewskimi. może z powodu mięsa niezdatnego na ofiarowanie bogu. sami mędrcy חז"ל chazal nie powiedzieli, że daniel zrobił to z powodu przykazania tory ustnej, tylko by nie mieć do czynienia z ofiarami dla bożków. przeciwnie do rabina asora, rabin ibn ezra sądzi, że powód odmowy daniela to kult bożków, a nie spełnianie nieznanych przykazań z góry סיני synaj. ale nawet idąc drogą rabina asora, zapytajmy dlaczego nie mówi się podobnie o józefie i mojżeszu w egipcie, eliaszu w sydonie, nechemiaszu u artakserksesa i mardocheuszu (w pałacu ahaszwerosza)? czy nie pomyśleli o torze ustnej, czy po prostu nic o niej nie wiedzieli? rabin asor widzi w trzykrotnych modłach daniela postępowanie zgodnie z nakazem tory ustnej. tylko że tora powstała dużo później i może akurat na odwrót, to jej twórcy inspirowali się zwyczajem daniela? poza tym, dlaczego daniel nie modlił się zgodnie z modlitewnikiem? klęczał przy modlitwie, ale według rabinów należy stać. król dawid mówi, że modlił się siedem razy dziennie, a więc który robił nie według tory ustnej? - żeby na tym poprzestać. rabin asor niczego nie udowodnił.

twierdzenie 25 – słowa jeremiasza (17,21) dowodzą istnienia tory ustnej. ten fragment to: כֹּ֚ה אָמַ֣ר יְהֹוָ֔ה הִשָּׁמְר֖וּ בְּנַפְשׁוֹתֵיכֶ֑ם וְאַל־תִּשְׂא֤וּ מַשָּׂא֙ בְּי֣וֹם הַשַּׁבָּ֔ת וַהֲבֵאתֶ֖ם בְּשַׁעֲרֵ֥י יְרֽוּשָׁלָֽ͏ִם ko amar jhwh hiszamru banafszotejchem weal-tisu masa bejom haszabat wehawetem beszaarej jeruszalaim – to jest: tak mówi bóg strzeżcie dusz swoich i niczego nie dźwigajcie w szabat i nie wnoście przez bramy jerozolimy. rabin daniel assor דניאל עשור uważa, że prorok mówi o przykazaniach rabinicznych objaśnionych akurat w torze ustnej, danej ojcom na synaju razem z torą pisaną, dzięki której prorok jeremiasz mógł dojść do takiego stanowiska. tak piszą autorzy omawianej tu książki, eitan bar i golan broszi (mit tory ustnej - מיתוס התורה שבעל פה). ale co właściwie napisał jeremiasz? – pytają bar i broszi i mówią, że rabin assor uważa, że jeremiasz zrozumiał zakaz tylko dzięki torze ustnej. ale to nie tak, bo w czasie nadania tory lud izraela wędrował po pustyni, więc co im do takich zakazów, skoro jeszcze nie mają ani domów ani bram. w istocie rabin tu pokręcił coś, bo słowa jeremiasza odnoszą się do tekstu wcześniejszego: wszelkiej pracy nie czyńcie i święćcie dzień szabatu (וְכׇל־מְלָאכָ֖ה לֹ֣א תַעֲשׂ֑וּ וְקִדַּשְׁתֶּם֙ אֶת־י֣וֹם הַשַּׁבָּ֔ת). (foto: brama damasceńska שער שכם szaar szchem)

twierdzenie 24 וְהָי֥וּ עֵינֶ֖יךָ רֹא֥וֹת אֶת־מוֹרֶֽיךָ wehaju eineicha root et-moreicha - a oczy twoje patrzeć będą na twych mistrzów. i tutaj także mowa o cytacie wyjętym z kontekstu, bo nie ma on żadnego związku z obrazkami świętych rabinów – jak chcieliby rabini (już samo to – piszą autorzy omawianej tu książki, eitan bar i golan broszi (mit tory ustnej - מיתוס התורה שבעל פה) – stoi w sprzeczności z torą zakazującą czynienia wszelkich rzeźb czy obrazów. we wspomianym fragmencie izajasza 30, 20 mowa o obietnicy, że w przyszłości naród izraela ujrzy boga na własne oczy. wielu żydów bogobojnych zwykło zawieszać w domu fotografię ważnych dla nich rabinów z dołączonym cytatem z izajasza 30, 20. po pierwsze, choć w liczbie mnogiej, to mówi on o liczbie pojedynczej. i nie mówi o nauczycielu z krwi i kości בשר ודם basar wedam, tylko o bogu. izajasz mówi, że w przyszłości bóg już nie będzie ukryty (chrześcijanie uważają, że to proroctwo dotyczące jezusa). w każdym razie, na pewno nie chodzi tu o patrzenie na rabinów z krwi i kości.

david h. stern był żydem mesjanistycznym, to znaczy jezus był dla niego oczekiwanym mesjaszem i dlatego nie oczekiwał innego mesjasza, jak żydzi mesjaniczni, którzy jezusa nie uznali. urodził się w los angeles w 1935, zmarł w jerozolimie w 2022, gdzie mieszkał w latach ostatnich. stern najpierw opublikował swój przekład greckiego tekstu nowego testamentu (1989), a później (1992) ten sam tekst wraz ze swoim angielskim komentarzem do niego. posługujemy się tu czwartym wydaniem (vocatio, 2017) przekładu z angielskiego aleksandry czwojdrak, zatytułowanym: komentarz żydowski do nowego testamentu. tylko na marginesie dodajmy, że przekład ten używaja pojęcia mesjaniczny (oczekujący mesjasza), wszędzie tam gdzie my stosujemy termin mesjanistyczny (doczekał się mesjasza). korzystamy też ze współczesnego przekładu na hebrajski (www.bible.new). jana 19, 5: oto człowiek, הִנֵּה הָאִישׁ! hine haisz! (ecce homo) – stern/czwojdrak: spójrzcie na tego człowieka. jana 19, 6: ukrzyżuj go! צְלֹב! – stern: zabić go na palu! jana 20, 1: maria magdalena. מִרְיָם הַמַּגְדָּלִית miriam hamagdalit – stern/czwojdrak: miriam z magdali. בָּרִאשׁוֹן בַּשָּׁבוּעַ, לִפְנוֹת בֺּקֶר בְּעוֹד חֺשֶׁךְ, בָּאָה מִרְיָם הַמַּגְדָּלִית אֶל הַקֶּבֶר וְרָאֲתָה שֶׁהָאֶבֶן הוּסְרָה מִן הַקֶּבֶר. pierwszego dnia tygodnia, nad ranem było jeszcze ciemno, przyszła miriam hamagdalit el hakewer weraata szehaewe husra min ha kewer. jana 20, 9: jeszcze nie wiedzieli/rozumieli pisma, że miał zmartwychwstać. הֲרֵי עוֹד לֹא יָדְעוּ אֶת הַכָּתוּב שֶׁעָלָיו לָקוּם מִן הַמֵּתִים. od lo jadu et hakatuw szealaw lakum min ha metim – stern: nie doszli jeszcze do zrozumienia, że Tanach naucza, iż mesjasz ma powstać z martwych. jana 20, 17: nie dotykaj mnie (niektóre przekłady: nie zatrzymuj mnie), bo jeszcze nie wstąpiłem do mego ojca. אַל תִּגְּעִי בִּי, כִּי עֲדַיִן לֹא עָלִיתִי אֶל הָאָב – al tigi bi, ki adain lo aliti el haaw – stern/czwojdrak: przestań mnie obejmować, bo jeszcze nie wróciłem do ojca. - komentarz sterna: jeszua miał zadanie do wykonania i nie mogło tego opóźniać nawet radosne okazywanie uczuć przez miriam. – ten komentarz idzie w zgodzie z przekładami: nie zatrzymuj mnie. (foto: klobp pl)

twierdzenie 23 סֻכֹּת ואַרְבַּעַת הַמִּינִים sukot wearbaat haminim – sukot i cztery rodzaje. sukot (szałasy, to nazwa święta na pamiątkę przebywania żydów na pustyni po wyjściu z egiptu. biblia mówi tylko: סוכה suká - szałas oraz פרי עץ הדר ec pri hadar - owoc drzewa cytrusowego, כפות תמרים kapot tmarim - gałąź palmy, עץ-עבות ec-awot - drzewo-listowie oraz ערבי-נחל arwej nachal – wierzba nadrzeczna. bóg nie dał dokładnych instrukcji ani jak zbudować szałas, ani że owoc to cytron (etrog אתרוג), a ec-awot to mirt. i skąd wiadomo, że ma być ich odpowiednio: jeden (owoc), jeden (lulaw), dwie (gałązki wierzby) i trzy (gałązki mirtu). o czterech rodzajach z tory wspomina tysiąc lat później księga nechemiasza (8,15) ale jej autorzy słowem nie wspominają, ze wiedzą o tym z tory ustnej. jednak instruują naród jak budować koszerny szałas i co to są te cztery rodzaje. autorzy omawianej tu książki, eitan bar i golan broszi (mit tory ustnej - מיתוס התורה שבעל פה) sugerują, że to religia rabinów, halachiczna, której poddają się dzisiaj wszyscy klienci sprzedawców etrogów itp. wiadomo od rabinów, a rabini mówią, że dowiedzieli się tego z tory ustnej. nie można uciec od przyznania - piszą bar i broszi – że religia rabiniczna to najbardziej opłacalny biznes. dalej autorzy wspominają czasy niewoli i zaginięcie tory pisanej, aż odnaleziono zwój, z którego ezdrasz i nechemiasz odnowili praktykę tory, bo dotąd lud nic nie wiedział o jej nakazach i świętach. zaraz zaraz, ale jeśli była tora ustna, to jak mógł lud nie wiedzieć? znaczy, jednak nie było i nie ma przekazu od boga, a to co rabini zwą torą, to po prostu tradycja oraz innowacja. (foto: pikiwiki. na targu w bnej brak)

czy szukaliście kiedyś w hebrajsko-polskich słownikach słówka חַוַּר? (foto 1 z lewej na górze) co to ma być? nie ma go w żadnym z tych wspaniałych słowników na fotografiach (foto 2, 3, 4, 5 grzbiety). ale jest tutaj w tym najwspanialszym, skromnym z wyglądu, słowniku, wydanym jeszcze w 1957, którego autorami są: miriam szir (wolman-sieraczkowa) i dawid szir (foto 3 z lewej w drugim rzędzie). to oni wyjaśnili, że chawar to margiel. cześć i chwała!

david h. stern był żydem mesjanistycznym, to znaczy jezus był dla niego oczekiwanym mesjaszem i dlatego nie oczekiwał innego mesjasza, jak żydzi mesjaniczni, którzy jezusa nie uznali. urodził się w los angeles w 1935, zmarł w jerozolimie w 2022, gdzie mieszkał w latach ostatnich. stern najpierw opublikował swój przekład greckiego tekstu nowego testamentu (1989), a później (1992) ten sam tekst wraz ze swoim angielskim komentarzem do niego. posługujemy się tu czwartym wydaniem (vocatio, 2017) przekładu z angielskiego aleksandry czwojdrak, zatytułowanym: komentarz żydowski do nowego testamentu. tylko na marginesie dodajmy, że przekład ten używa pojęcia mesjaniczny (oczekujący mesjasza), wszędzie tam gdzie my stosujemy termin mesjanistyczny (doczekał się mesjasza). korzystamy też ze współczesnego przekładu na hebrajski (www.bible.new). cykl jezus według sterna rozpoczynamy w niedzielę palmową יום הלולבים jom halulawim, od ewangelii opowiadającej o przybyciu jezusa na osiołku do jerozolimy, zgodnie z bieżącym kalendarzem liturgicznym kościoła rzymskokatolickiego. skrót z mateusza 21, 1-11: w betfage בֵּית־פַּגֵּי na górze oliwnej הַר הַזֵּיתִים har hazeitim, jezus posłał dwóch uczniów תַּלְמִידִים talmidim do wsi… znajdziecie oślicę אָתוֹן aton i źrebię עַיִר air. przyprowadźcie je do mnie. a stało się to, żeby się spełniło słowo proroka הַנָּבִיא hanawi: powiedzcie córze syjonu לְבַת־צִיּוֹן lebat-cijon: oto król twój przychodzi do ciebie הִנֵּה מַלְכֵּךְ יָבוֹא hine malkech łagodny, siedzący na osiołku i na źrebięciu oślicy עָנִי וְרֺכֵב עַל־חֲמוֹר וְעַל־עַיִר בֶּן־ אָתוֹן ani werochew al-chamor weal-air ben-aton. uczniowie przyprowadzili oślicę i źrebię i położyli na nim swe płaszcze בִּגְדֵיהֶם bigdejhem, a on usiadł na nich. tłum słał swe płaszcze na drodze, a inni obcinali gałązki z drzew עֲנָפִים מִן הָעֵצִים anafim min haecim i wyścielali nimi drogę. tłumy wołały głośno: hosanna הוֹשַׁע־נָא hosza-na synowi dawida! błogosławiony בָּרוּךְ baruch, który przychodzi הַבָּא haba, w imię pańskie! hosanna na wysokościach! gdy wjechał do jerozolimy, poruszyło się całe miasto, i pytano: kto to jest? מִי הוּא זֶה? mi hu ze? a tłumy odpowiadały: to jest prorok זֶה הַנָּבִיא ze hanawi, jezus יֵשׁוּעַ jeszua z nazaretu מִנָּצְרַת א w galilei בַּגָּלִיל bagalil. objaśnia david h. stern: bet fage – dom niedojrzałych fig. góra oliwna – z niej jeszua wstąpił do nieba i na nia powróci, podczas drugiego przyjścia. słowa proroka to izajasza 62,11: nadchodzi twoje zbawienie ישע jesza, co brzmi jak jeszua ישוע zbawiciel. usiadł na nich – nie jasne, czy na szatach, czy na oślicy i źrebięciu. można przypuszczać, że zamiennie, z litości do zwierząt, albo też dla większego upokorzenia samego jezusa. ale stern uważa, że mateusz wiedział, że chodziło o jedno zwierzę. bible.new מתי כא א-יא: א כַּאֲשֶׁר הִתְקָרְבוּ1 לִירוּשָׁלַיִם וּבָאוּ אֶל בֵּית־פַּגֵּי, אֶל2 הַר הַזֵּיתִים, שָׁלַח יֵשׁוּעַ שְׁנֵי תַּלְמִידִים ב בְּאָמְרוֹ לָהֶם: "לְכוּ אֶל הַכְּפָר אֲשֶׁר מִמּוּלְכֶם וּמִיָּד תִּמְצְאוּ אָתוֹן קְשׁוּרָה וְאִתָּהּ עַיִר. הַתִּירוּ אוֹתָם וְהָבִיאוּ אֵלַי. ג וְאִם מִישֶׁהוּ יֺאמַר לָכֶם דָּבָר, תֺּאמְרוּ 'הָאָדוֹן1 זָקוּק לָהֶם' וּמִיָּד יִשְׁלַח אוֹתָם." ד כָּל זֶה קָרָה1 כְּדֵי שֶׁיִּתְקַיֵּם דְּבַר הַנָּבִיא: ה 1" אִמְרוּ לְבַת־צִיּוֹן: 2הִנֵּה מַלְכֵּךְ יָבוֹא לָךְ, 3עָנִי וְרֺכֵב עַל־חֲמוֹר 4וְעַל־עַיִר בֶּן־ אָתוֹן." ו הַתַּלְמִידִים הָלְכוּ וְעָשׂוּ כְּמִצְוַת יֵשׁוּעַ. ז הֵם הֵבִיאוּ אֶת הָאָתוֹן וְאֶת הָעַיִר וּלְאַחַר שֶׁשָּׂמוּ עֲלֵיהֶם אֶת בִּגְדֵיהֶם הוּא יָשַׁב עֲלֵיהֶם. ח רַבִּים מִן הֶהָמוֹן1 פָּרְשׂוּ אֶת בִּגְדֵיהֶם עַל הַדֶּרֶךְ וַאֲחֵרִים כָּרְתוּ עֲנָפִים מִן הָעֵצִים וְשָׁטְחוּ אוֹתָם עַל הַדֶּרֶךְ. ט וַהֲמוֹן הָעָם שֶׁהָלְכוּ לְפָנָיו וְאַחֲרָיו קָרְאוּ: "הוֹשַׁע־נָא1 לְבֶן־דָּוִד!2 בָּרוּךְ הַבָּא בְּשֵׁם יהוה ! הוֹשַׁע־נָא בַּמְּרוֹמִים!" י בְּהִכָּנְסוֹ לִירוּשָׁלַיִם הָמְתָה כָּל הָעִיר וְהַכֺּל שָׁאֲלוּ: "מִי הוּא זֶה?" יא הֵשִׁיבוּ הֲמוֹנֵי הָעָם: "זֶה1 הַנָּבִיא יֵשׁוּעַ מִנָּצְרַת אֲשֶׁר בַּגָּלִיל."

twierdzenie 22 הלכות שחיטה halachot szechita – zasady uboju. rabini twierdzą, że bez tory ustnej nie można znać zasad uboju. w torze pisanej nie ma oczywiście ani jednego przykazania mówiącego, jaki ubój jest koszerny (כשר kaszer) a jaki nie. a gdy już mowa o uboju, to chodzi o zajęcie dla kapłanów כהנים – piszą autorzy omawianej tu książki eitan bar i golan broszi (mit tory ustnej - איתן בר, גולן בשורי: מיתוס התורה שבעל-פה). również ktoś, kto dobrze zna gemarę גמרא gemara, nie jest w stanie dokonać koszernego uboju. może studiować misznę משנה i szulchan aruch שולחן ערוך i dalej nie będzie umiał, bo tora ustna nie zawiera tej wiedzy. musi przejść specjalny kurs u rabinów i dlatego istnieje mnóstwo kursów, objaśniających kwestie koszernego uboju. zatem to rabini i ich kursy objaśniają. a to, co rabini ustanowią, zwie się u nich torą ustną. nie odwrotnie, że niby tora uczy rabinów, bo to rabini tworzą torę. zatem nie przekazał jej bóg mojżeszowi, a ten nie posłał jej dalej. zasady uboju nie są dowodem na istnienie tory ustnej.

twierdzenie 21 נִדָּה nida. rabin efraim kachlon אפרים כחלון twierdzi, że skoro w tora mówi, że kobieta ma comiesięczne upławy, a nie napisano skąd, to konieczna jest nam do tego tora pisana. czyli, że to jest dowód na jej istnienie. autorzy omawianej tu książki eitan bar i golan broszi (mit tory ustnej - איתן בר, גולן בשורי: מיתוס התורה שבעל-פה) zauważają, że kobiety nie potrzebują tory do tego, by wiedzieć skąd mają comiesięczne upławy. przecież już sara, żona abrahama wiedziała co miała wiedzieć. talmudyści szeroko rozpisują się o menstruacji, czyniąc z kobiety nieczystą w okresie i po ustaniu krwawienia i nieczystymi wszystkich, którzy mają z nią kontakt. profesor beniamin mazar udowadnia, że prawa tyczące nida w biblii, są zrozumiałe i bez tradycji rabinicznej, a poglądy o wpływie krwawienia na nieczystość kobiety, znane były od dawna w innych kulturach, zwłaszcza tych prymitywnych. przy tym, wiemy, że rabini są przekonani, że kobieta musi cierpieć z powodu grzechu jaki popełniła w raju, niby to przelewając krew mężczyzny. sądzą, że menstruacja to przekleństwo i kara, i nawet grożą, że kobieta, która nie spełni przykazań nida, umrze podczas porodu. autorzy książki rozpisują się o tym szerzej, a my przytoczymy jeszcze tylko jedna kwestię, że chociaż rabini w imię tory ustnej przytaczają rozmaite prawa i reguły dotyczące tak zwanej mykwy, zbiornika z wodą do rytualnego zanurzania się i obmywania, że niby bóg przekazał je wszystkie ustnie mojżeszowi, a ten podał dalej, to przecież długi czas mykwy po prostu nie istniały, a kobiety do higieny wykorzystywały wszelkie naturalne zbiorniki wody stałej i bieżącej.

twierdzenie 20 צִיצִ֛ת cicit. rabin אפרים כחלון efraim kachalon twierdzi, że skoro z tory pisanej nie wynika jaki odcień koloru niebieskiego mają mieć cicit, to jest frędzle, te sznurki na czterech rogach ubrania, to jest to dowód, że bóg musiał tę informację przekazać poprzez mojżesza ustnie, wszystkim mędrcom חז"ל chazal, by można było spełniać przykazanie. no bo skąd – pytają ironicznie autorzy omawianej tu książki eitan bar i golan broszi (mit tory ustnej - איתן בר, גולן בשורי: מיתוס התורה שבעל-פה) – można wiedzieć, jaki jest dokładny odcień tego niebieskiego? rabin kachlon wychodzi z założenia, że bogu zależy, jaki odcień, niebieski czy zielony, wybierze człowiek, mający przestrzegać przykazań. poniekąd, dodajmy od siebie, prawdopodobnie chodzi o to, że kolor cicit wskazywał na niebo, przypominając o boskich przykazaniach. ale, jeśli instrukcja robienia cicit bierze się z tory ustnej, to dlaczego ci, którzy te cicit splatają, robią to tak różnie? najwyraźniej ta różnorodność wynika z tego, że rabini sami sobie określają, jak to ma wyglądać, bo jednego opisu nie ma, tak jak nie ma tory ustnej. rozumie się, że rabini mówią, że wszystko co rabini mówią - to jest ich tora ustna. ale nie ma dowodu, że ona pochodzi od boga z synaju. i jeszcze nazwa. słowo cicit pochodzi od rdzenia niosącego znaczenie spoglądania, zerkania, bo idea jest taka, żeby na te frędzle spoglądać nieustannie i przypominać sobie o przykazaniu tory spełniania boskich przykazań. foto: ilustracja z omawianej książki, przedstawia różne sploty cicit u różnych rabinów.