chajej sara – to piąty fragment tory (rdz. 23,1-25,18) na kolejny tydzień i wciąż nie pojawiają się przykazania (tarjag micwot – 613 przykazań). choć jego tytuł znaczy życie sary, to sara właśnie miała 127 lat i umarła na samym początku opowieści (a na końcu i awraham, co oznacza, że idzie nowe życie). umarła w hebronie. awraham kupił tam miejsce na קבר kewer, grób, chetyci mówili bierz darmo, ale awraham zapytał, czy może tę grotę zwaną machpela kupić. ile to kosztuje, bo on chce zapłacić – powiedział to do efrona, ale tak głośno, by wszyscy usłyszeli. 400 szekli powiedzieli mu, a on zapłacił i pochował tam sarę. potem awraham posłał zarządcę dóbr, by poszukał i przyprowadził tu żonę dla izaaka icchaka – idź do mojego kraju, ale nie zabieraj tam mojego syna pod żadnym pozorem. sługa dotarł do nachor w mezopotamii i tam przy באר bee’r studni, postanowił, że kobieta która pierwsza pozwoli mu napić się z jej dzbana ta będzie wybraną. okazała się nią piękna rebeka rywka, która zgodziła się ruszyć ze sługą, a na drogę otrzymała błogosławieństwo היי לאלפי רבבה ויירש זרעך את שער שנאיו haii’ lealfe’j rewawa’ weirasz zare’ch et szaa’r sona’w – no i to pięknie oddaje tym razem wujek. bo nie: „obyś się stała matką tysięcy…” (romaniuk) i nie: „od ciebie niech powstaną tysiące myriadów” (cylkow), tylko jak nas uczy pardes lauder: „stań się jak tysiące dziesiątków tysięcy…”, a wujek to trafnie ujmuje: „rozmnóż się w tysiąc tysięcy”. a dalej stoi: i niech posiędzie nasienie [pardes: odziedziczy potomstwo] twoje brony [bramy] nieprzyjaciół swoich”. rebeka rywka przybywa pod wieczór, izaak akurat jest w polu, i tu jest bardzo ważny moment, o którym znów poucza pardes. bo co icchak izaak tam robi? tora mówi, że poszedł לשוח lasuach, romaniuk, że wyszedł „żeby jeszcze coś tam zrobić na polu”. ło matko! cylkow, żeby się przechadzać. no, niby, bo podaje pardes – że według ibn ezry to znaczy przechadzać się pomiędzy drzewami – tylko skąd na polu drzewa? pardes: poszedł lasuach, czyli medytować, i w komentarzu objaśnia, że to dało początek wieczornej modlitwie mincha, którą dziś łatwo zauważyć w porządku dnia religijnego żyda. izaak icchak zabrał rebekę rywkę do namiotu sary, poślubił i pokochał. awraham miał kolejną żonę, keturę (hagar) i umarł w wieku 175 lat. synowie izaak icchak i iszmael izmael pochowali go obok sary w grocie machpela na terenach dzisiaj okupowanych, w tymże hebronie, zamieszkałym przez 500 żydów obok 150 000 palestyńskich mieszkańców miasta, pod bacznym nadzorem wojska.