miszpatim – osiemnasty fragment tory (wj. 21,1-24,18) na kolejny tydzień. z 613 przykazań [nakazów i zakazów] תרי"ג מצוות tarjag micwot, poznaliśmy dotąd 41. w tym fragmencie jest kolejnych 53 (42-94). dużo, dlatego, że „miszpatim” to „sądy”, czyli to fragment w całości poświęcony wyłącznie prawu, przykazaniom. przytoczymy je tutaj wszystkie, akceptując lub odrzucając w dzisiejszym życiu, i nie tu miejsce na uzasadnianie decyzji, zresztą część z nich na dzisiejszy rozum i czucie, tego nie potrzebuje, jak sami zobaczycie. 42/9 כי תקנה עבד עברי שש שנים יעבד ובשבעת יצא לחופשיki tikne’ ewed iwri szesz szani’m jaawo’d uwaszwii’t jece’ lachofszi’. gdy nabędziesz niewolnika hebrajskiego, będzie pracował sześć lat, a w siodmym [roku] odejdzie na wolność za darmo. zofii: [israhel] kupiszli ❬sługę❭ żyda, sześć lat służyć będzie tobie, a siodmego lata wynidzie wolen darmo. romaniuk: kiedy nabędziesz za pieniądze jakiegoś niewolnika hebrajskiego, będzie pozostawał na służbie u ciebie przez sześć lat. siódmego roku będzie mógł spokojnie odejść bez płacenia okupu. jeśli niewolnik nie zechce odejść, wtedy ורצע אדוניו את אזנו במרצע ועבדו לעולם weraca’ adona’w et ozno’ bamarce’a weawado’ leola’m. właściciel przebije mu ucho szydłem. i będzie jego niewolnikiem na zawsze. zofii: przekoli jemu ucho szydłem i będzie mu sługa aż na wieki. romaniuk: przekłuje mu ostrym narzędziem ucho. i pozostanie ów sługa na zawsze u swojego pana. 43/9 וכי ימכר איש את-בתו לאמא weki’ imko’r isz et-bito’ leama. jeśli mężczyzna sprzeda swoją córkę na służącą. zofii: pakliby kto przedał dziewkę swą w służebnicę. wujek: jeźli kto przeda córkę swoję, żeby była sługą. romaniuk: jeżeli ktoś sprzeda swoją córkę w niewolę drugiemu człowiekowi. śtb: jeżeli mąż zaprzedał swoją córkę na nałożnicę. 44/9 jeśli sprzedana nie spodoba się właścicielowi to והפדה wehefdaa’ to [przyczyni się do] jej wykupienia. zofii: puści ją. wujek: odprawi ją. cylkow: niechaj jej pomoże się wykupić. kruszyński: może być odkupiona. mieses: niech jej daje wykup. bt.: niech pozwoli ją wykupić. romaniuk: powinien zezwolić na jej wykup. śtb: niech jej pomoże się wykupić. eib: niech ją pozwoli wykupić.
45/9 לעם נכרי לא-ימשול למכרה בבגדו בהlaa’m nochri’ lo imszo’l lemachra’ bewigdo’ ba. nie ma prawa sprzedać jej obcym, bo zdradziłby ją. zofii: ludu cudzemu przedać nie ma mocy, aczby wzgardzał ją. cylkow: obcym ludziom nie jest mocen ją sprzedać, wzgardziwszy nią. mieses: nie jest władny sprzedać ją, ponieważ ją porzucił. bt: nie może jej sprzedać obcemu narodowi, gdyż byłoby to oszustwem wobec niej. brytyjka: bo postąpiłby wobec niej wiarołomnie. poznańska: gdyż sprawił jej zawód. romaniuk: bo sprzeniewierzyłby się własnym zobowiązaniom. rib: zmieniając swoje pierwotne zamiary wobec niej.
46/10 jeśli wziął drugą żonę, to dotyczy to pierwszej, a w zakresie dotyczącym żony dzisiaj, to przykazanie jest aktualne: שארה כסותה וענתה לא יגרע szeera’ ksuta’ weonata’ lo igra’. nie umniejszy tej [pierwszej] jedzenia, ubrania i stosunków małżeńskich. zofii: przyprawi dziewce swadźbę i rucha, i wiana sromieźliwości nie zaprzy. wujek: i szaty, zapłaty wstydu nie odmówi. cylkow: pożywienia, odzieży i małżeńskiego pożycia jej nie pozbawi. kruszyński: nie umniejszy co do ubrania, okrycia i wyżywienia jej. bt: pożywienia, odzieży i wspólnego mieszkania. brtyjka: ani obcowania cielesnego. inni: pożycia i współżycia.
47/10 מכה איש ומת מות יומת make’ isz wame’t mot juma’t. kto uderzy człowieka [tak, że ten] umrze, musi ponieść śmierć. zofii: a kto by człowieka bił chcąc ji zabić, śmiercią umrze. śtb: Kto pobije człowieka na śmierć będzie ukarany śmiercią.
48/10 ומכה אביב ואמו מות יומת umake’ awi’w weimo’ mot juma’t. kto uderzy ojca lub matkę, musi ponieść śmierć. zofii: kto by bił otca swego a matkę, śmiercią umrze. bt: winien być ukarany śmiercią. romaniuk: powinien być skazany na śmierć. eib: musi ponieść śmierć.
49/11 przykazanie o wypłacaniu odszkodowań za krzywdy fizyczne. wylicza się tu wiele przypadków, włącznie ze sławnym עין תחת עיןajn tachat ajn [odszkodowanie wartości] oka za [stratę] oka. zofii oraz dwanaście innych: oko za oko.
50/11 mowa tu o karze odpowiedniej do szkody w wyniku bójki. jak ofiara nie umrze to odszkodowanie, a jak umrze to śmierć. więc przykazanie odrzucamy z powodu tej śmierci.
51/11 סקול יסקל sako’l isake’l. zofii: kamienim obrzucon będzie. reszta w różnych wersjach tłumaczy,że musi być ukamienowany. byk, który pobódł kogoś, a jeśli ten ktoś umrze, to i właściciela trzeba ukamienować.
52/11 ולא יאכל את-בשרו ובעל השור נקיwelo’ jeache’l et-bsaro’ uwaa’l haszo’r naki’. jego mięso nie będzie jedzone, a właściciel byka jest uniewinniony. zofii: mięso jego nie będzie jedziono, a pan wołu tego niewinien będzie. cylkow: nie jeść mięsa jego; a właściciel wołu - wolny. mieses: wolny jest od kary. brytyjka: będzie niewinny. romaniuk: mięsa z niego nie można spożywać; natomiast jego właściciel jest wolny od wszelkiej dalszej odpowiedzialności. i jeszcze: jeśli wiadomo, że שור גנח הוא szor gana’ch hu. to byk atakujący. zofii: woł rogaty. wujek: rogobodźcą. gdańska: bódł. cylkow, mieses, poznańska, śtb: bodliwy. romaniuk: atakował rogami.
53/12 שור או חמור szor o chamo’r. byk albo osioł, jeśli wpadnie do dołu, to בעל הבורbaa’l habo’r właściciel dołu zapłaci. a jeśli zwierzę umrze, to jego będzie. czyje jego? czy zwierzę umarło, czy padło, czy zdechło – wszyscy tłumaczą, że jego będzie. tylko pardes lauder wyjaśnia: martwe zwierzę będzie [dla] właściciela zwierzęcia.
54/13 כי יגנוב-איש שור או-שה ki igno’w-isz szor o-se’. gdy ktoś ukradnie wołu lub owcę, zapłaci ich wielokrotność. אם-במחתרת ימצא הגנב והכה ומת אין לו דמים im-bamachte’ret imace’ hagana’w wehuka’ wame’t ejn lo dami’m. jeśli [ktoś] przyłapie włamującego się złodzieja i uderzy go, i zabije, to nie ponosi winy za rozlew krwi. zofii: a pakli wyłomi złodziej dom. albo podkopający by był a nalezion by był, a wziąw ranę umarłby, ten, ktory by bił, nie będzie winien krwie. romaniuk: jeśli ktoś złapie złodzieja, gdy ten nocą włamuje się [do domostwa], i pobije go tak, że złodziej umrze, nie będzie winien śmierci zabitego. śtb: jeśli w podkopie będzie schwytany złodziej i zostanie pobity na śmierć nie będzie za niego winy krwi. אם זרחה השמש עליו דמים לו שלם im zarcha’ hasze’mesz ala’w dami’m lo szale’m. jeśli było dla niego jasne, że złodziej nie miał zamiaru go zabić, to gdy zabije złodzieja, ponosi wine za rozlew krwi. jak tłumaczą inni owo „jeśli było dla niego jasne”? zofii: gdy słuńce wzyjdzie. wujek: po wejściu słońca. i wszyscy tłumaczą, że to po wzejściu słońca.
55/14 odszokowanie za wypas na cudzej łące. 56/15 odszkodowanie za pożar. 57/16 rzeczy oddane na przechowanie skradziono. złodziej zapłaci podwójnie. albo właściciel domu przysięgnie, że to nie on ukradł. 58/17 oskarżanie i sądy. wszelką nieuczciwość rozpatrzy sąd. 59/18 odpłatne pilnowanie cudzej rzeczy. albo pilnujący przysięgnie, że nie sprzeniewierzył, albo zapłaci podwójnie. 60/19 używanie rzeczy pożyczonej. wszelkie szkody zapłaci używający, chyba że był przy tym właściciel. 61/19 וכי-יפתה איש בתולה weki’ ifate’ isz betula’. jeśli mężczyzna uwiedzie dziewicę. wujek: jeźliby kto zwiódł pannę jeszcze niepoślubioną, i spałby z nią. inni podobnie. 62/19 מכשפה לא תהיה mechaszefa’ lo tichje’. nie pozwolisz żyć czarownicy. wujek: czarownikom żyć nie dopuścisz. cylkow: wróżki przy życiu nie zostawisz. kruszyński: guślarz nie będzie żył. romaniuk: nie pozwolisz żyć swobodnie czarownicom. 63/20 וגר לא תונה wege’r lo tone’ nie upokarzaj. i dalej: 64/21 ולא תלחצנו welo’ tilchace’nu. i nie uciskaj konwertyty. wujek: przychodnia nie zasmucisz, ani go uciśniesz. bt: nie będziesz gnębił ani uciskał przybysza. poznańska: nie wolno ci uciskać obcego [człowieka] ani dręczyć. romaniuk: nie będziesz gnębił ani uciskał cudzoziemca. 65/22 כל אלמנה ויתום לא תענון kol almana’ wejato’m lo teanun. nie krzywdź żadnej wdowy ani sieroty. wujek: wdowie i sierocie szkodzić nie będziecie. mieses: nie gnębcie żadnej wdowy, ni sieroty. bt: nie będziesz krzywdził żadnej wdowy ani sieroty. 66/22 אם-כסף תלוה את-עמי את-העני עמך im-kesef telawe’ et-ami’ et haani’ ima’ch. gdy będziesz pożyczał pieniądze [komuś z] mojego ludu, biednemu, który żyje pośród ciebie. nie uznajemy, bo zakaz dotyczy tylko żydów. innym wolno pożyczać na procent. 67/23 לא-תהיה לו כנושה lo tichje lo kenosze’. nie bądź dla niego jak lichwiarz. wujek: nie będziesz mu przynaglał, jako wycięgacz. 68/24 לא-תשימון עליו נשךlo-tasimu’n ala’w ne’szech. nie nakładaj na niego odsetek. wujek: , 69/25 i 70/26 i 71/27 אלהים לא תקלל ונשיא בעמך לא תאור elohi’m lo tekale’l wenasi’ beamcha’ lo tao’r. nie przeklinaj sędziów i nie złorzecz przywódcy w twoim ludzie. cylkow: sędziom nie będziesz złorzeczył, a księcia ludu twego nie przeklinaj. romaniuk: nie będziesz bluźnił Bogu ani złorzeczył przełożonemu twojego ludu. 72/27 מלאתך ודמעך לא תאחר mleatcha wedima’ch lo teache’r. nie opóźniaj [darów] z twoich dojrzałych plonów. wujek: dziesięcin twoich i pierwiastek twoich oddać nie omieszkasz. bt: nie będziesz się ociągał z [ofiarą z] obfitości zbiorów i soku wyciskanego w tłoczni. 73/28 ובשר בשדה תרופה לא תאכלו uwasa’r basade’ trefa’ lo toachelu’. nie jedzcie mięsa [zwierzęcia] rozszarpanego w polu. wujek: mięsa, któregoby zwierz pierwéj skosztował, jeść /mięsa ze zwierząt rozszarpanych w polu przez dzikie zwierzęta. 74/29 לא תשא שמע שווא lo tisa’ szema’ szaw. nie przyjmuj kłamliwej wieści. wujek: nie będziesz przyjmował głosu kłamliwego. cylkow: nie rozsiewaj wieści kłamliwej. inni podobnie. poznańska: nie obnoś dalej zmyślonej pogłoski. 75/30 אל-תשת ידך עם-רשע להיות עד חמס al-tasze’t jadcha’ im-rasza’ lihio’t ed chama’s. nie współdziałaj ze złym człowiekiem, aby być dla niego przekupionym świadkiem. wujek: i nie przyłożysz ręki twojéj, abyś za niezbożnym miał mówić fałszywe świadectwo. cylkow: nie łącz ręki twojej ze złoczyńcą, aby być świadkiem bezprawia. romaniuk: nie wyciągniesz ręki do złoczyńcy, aby świadczyć na rzecz jego bezpieczeństwa. 76/31 לא תהיה אחרי-רבים לרעת lo tihije’ acharei’-rabi’m lerao’t. nie przyłączaj się do większości w złym. wujek: nie pójdziesz za gromadą ku źle czynieniu. mieses: nie bądź za większością ku złemu. bt: nie łącz się z wielkim tłumem. eib: w sprawie niegodziwej nie popieraj większości. 77/32 i 78/33 ולא-תענה על-רב לנטת welo’-tane’ al-riw linto’t acharei’ rabi’m lehato’t. nie głosuj w sporze, skłaniając się ku [opinii] wiekszości, by nagiąć wyrok. wujek: ani u sądu nie przestaniesz na zdaniu wiela ich, abyś od prawdy odstąpił. gdańska: by naginać sąd. bt: aby nagiąć prawo. poznańska: aby naginać [prawo]. romaniuk: ani wypowiadał się na korzyść większości, aby na jej stronę przechylić szalę sprawiedliwości. eib: a w sprawie spornej nie zeznawaj tak, by przypodobać się większości i doprowadzać w ten sposób do wypaczeń. 79/34 ודל לא תהדר בריבו weda’l lo tehda’r beriwo’. ani nie popieraj biednego w sporze. wujek: nad ubogim téż nie ulitujesz się u sądu. gdańska1881: i nie szanuj ubogiego przy sprawie jego. kruszyński: i ubogiego nie wyróżnisz w sądzie jego. brytyjka: nawet ubogiego nie popieraj w niesłusznej sprawie. romaniuk: nie będziesz też okazywał w sądzie specjalnych względów słabszemu. 80/35 żeby bez wnagrodzenia pomóc rozładować osła. 81/36 לא תטה משפט אביונך בריבו lo tate’ miszpa’t ewijoncha’ beriwo’. nie naginaj wyroku [na korzyść} zubożałego w sprawie. wujek: nie nachylisz się na sąd ubogiego. kruszyński: Nie odchylisz się od prawa w rozsądzaniu sprawy ubogiego. bt: Nie pozwolisz wydać niesprawiedliwego wyroku na ubogiego, który się zwraca do ciebie w swym procesie. eib: nie naginaj słusznego wyroku, nawet jeśli dotyka człowieka w potrzebie. 82/37 מדבר שקר תרחק midwa’r szeker tircha’k. oddal się od wszelkiego kłamstwa. wujek: kłamliwą. romaniuk: nie będziesz miał nic wspólnego ze sprawą, która się opiera na kłamstwie. 83/38 ושחד לא תקח weszachad lo tika’ch. nie bierz łapówki. brytyjka i eib: łapówek. wujek: ani darów brać będziesz. cylkow: a wziątku nie bierz. mieses: nie przyjmuj przekupstwa. bt: 5: nie będziesz przyjmował podarku. , poznańska, romaniuk: podarków. 84/38 żeby nie uprawiać ziemi co siedem lat. 85/39 וביום השביעי תשבות uwejo’m haszwii’ tiszbo’t. ale w sobotę zaprzestaniesz. gdańska, kruszyński, poznańska, siódmego dnia odpoczniesz. miesies: obchodź sobotę. bt: zaprzestaniesz pracy. brytyjka: będziesz świętował. (ważne by dać odpocząć wołu i osłu). 86/39 i 87/39 ושם אלהים אחרים לא תזכירו לא ישמע על-פיך wesze’m elohi’m to tazki’ru lo iszma’ al-picha. nie wspominajcie imion obcych bożków. wujek: a przez imię cudzych bogów nie będziecie przysięgać. cylkow: a imienia bogów cudzych nie wspominajcie. inni też: nie wspominajcie. romaniuk: na waszych ustach niech się nie znajdzie nigdy imię cudzych bogów. poznańska: nie wolno wam też wzywać imienia obcych bogów. 88/39 שלש רגלים תחג לי בשנה szalo’sz regali’m tacho’g li baszana’. świętujcie trzy święta [pielgrzymie] dla mnie. wujek: trzykroć na każdy rok święta mi obchodzić będziecie. 89/39 לא-תזבח על-חמץ דם-זבחי lo-tizba’ch al.-chame’c dam-ziwchi’. wujek: nie będziesz ofiarował przy kwasie krwie ofiary mojéj. mieses: nie ofiaruj przy kiszonem krwi ofiary mojej. romaniuk: nie będziesz w ofierze składał krwi z chlebem kwaszonym. eib: krwi mojej rzeźnej ofiary nie składaj wraz z zakwaszonym chlebem. 90/39 ולא-ילין חלב-חגי עד-בקר. welo’-jali’n chelew-chagi’ ad-boker. wujek: ani tłustość święta mego aż do zarania. bt: i nie będziesz przechowywał do rana tłuszczu z mojej świątecznej ofiary. eib: nie zostawiaj do rana tłuszczu ofiar złożonych w czasie mojego święta. 91/39 należy przynieść bogu pierwsze plony. 92/39 לא-תבשל גדי בחלב אמו lo-tewasze’l gedi’ bachale’w imo’. wujek: nie będziesz warzył koźlęcia w mleku matki jego. bt: nie będziesz gotował koźlęcia w mleku jego matki. wszyscy podobnie. z tego przykazania pochodzi zakaz mieszania i łączenia potraw mięsnych i mlecznych. 93/39 לא-תכרות להם ולאלהיהם ברית lo-tichrot lahe’m weleeloheihe’m brit. nie zawieraj przymierza z nimi i z ich bożkami. wujek: nie postanowisz z nimi przymierza, ani z bogami ich. bt: nie będziesz zawierał przymierza z nimi ani z ich bogami. chodzi o szereg narodów, żyjących w regionie przed przybyciem hebrajczyków. 94/39 żeby obcy nie mieszkali w izraelu.