amos oz urodził się i przeżył lat 79 w palestynie, która, gdy miał dziewięć lat, stała się izraelem. “kiedy miałem pięć lat, może dwa, trzy tygodnie po tym, jak pojąłem litery, od razu wziąłem i napisałem drukowanymi literami na wizytówce ojca obwieszczenie: „amos klausner pisarz” i przypiąłem je pineską na drzwiach mojego pokoju.” (przekład cytatu t. korzeniowski) – tak napisał w “opowieści o miłości i mroku.” z książki tej, która według oza nie jest jego biografią, choć cała jest jednym wątkiem biograficznym autora, wiemy też, że na początku drogi twórczej oz wyznaczył sobie ideał pisarza w osobie sherwooda andersona i jego zbioru opowiadań „miasteczko winesburg”, opisujących życie ludzi skromnych i prostych.
zanim amos oz zadebiutował pierwszą książką, jeszcze jako czternastoletni amos klausner, opublikował opowiadanie “prezent dla mamy”. jako uznany autor dwudziestu dwóch tomów powieści, nowel i opowiadań zmarł dwa lata temu (2018). oz pisał także wiersze i choć to margines jego twórczości, to jednak chciał być zapamiętany właśnie jako autor jego jedynej prozy poetyckiej, אותו הים otó hajám „to samo morze”.
o czym przez sześćdziesiąt cztery lata pisał amos oz? pomijając tutaj bardzo ważne książki eseistyczne, głównie poświęcone kwestiom społecznym i politycznym izraela, pisane przez oza, aktywistę ruchu שלום עכשיו „pokój teraz”, przyjrzyjmy się w kolejności chronologicznej jego dorobkowi prozatorskiemu, którego spora część dostępna jest także w przekładach na język polski (z hebrajskiego, chyba, że zaznaczono inaczej).
w 1954 amos klausner z domu rodzinnego w jerozolimie przenosi się do kibucu chulda. w 1961 publikuje pierwsze (nie licząc młodzieńczych pierwocin) opowiadanie סדק מפולש לרוח sedek mefulász larúach (pęknięcie wystawione na wiatr), którego rzecz dzieje się w kibucu. nie weszło ono razem z innym, do pierwszej książki oza.
1965 arcót ha tán ארצות התן – ziemie (krainy) szakala. – 1998 tam, gdzie wyją szakale - przełożyła z angielskiego katarzyna bogucka-krenz. dziesięć opowiadań (osiem w polskim przekładzie) w których tam, gdzie wyją szakale, w owych krainach szakala, ludzie w kibucu prowadzą walkę syjonistycznej ideologii z przyrodą i z arabami.
1966 makóm achér מקום אחר. – 2000 może gdzie indziej – przełożył leszek kwiatkowski. opowiadania. kibuc mecudat ram i jego mieszkańcy, ludzie mało sympatyczni, ułomni, bierni, pozbawieni świadomości i mocy walki ze złym losem.
1968 michael szelí מיכאל שלי. – 1991 mój michał - przełożyła z angielskiego urszula łada-zabłocka. 2007 - mój michael - przełożyła agnieszka jawor-polak. pierwsza powieść oza. dwudziestodziewięciolatek mężczyzna, napisał powieść, której narratorem jest kobieta. podobnie jak dotychczasowe opowiadania, akcja powieści, losy związku dwojga młodych ludzi, dzieje się we współczesnym autorowi izraelu.
1971 ad mawet עד מוות. – 1996 aż do śmierci - przełożyła z angielskiego monika czerniewska. dwie nowele: „krucjata” (tytuł hebrajski עד מוות ad mawet „do śmierci” – wyprawa krzyżowa z europy do ziemi świętej. nowela druga „spóźniona miłość” (אהבה מאוחרת ahawá meuchéret) – opowieść lektora partyjnego, podróżującego w latach sześćdzieiątych po izraelu z wykładami o zagrożeniu militarnym ze strony związku radzieckiego.
1973 lagaát bamajim lagaát barúach לגעת במים לגעת ברוח. – 1998 dotknij wiatru dotknij wody. przełożyła z angielskiego danuta sękalska. powieść odrealniona. bohater, żyd pomeranc w polsce czasu drugiej wojny światowej, w sposób nienaturalny przenosi się do izraela z kibucami.
1976 har haecá haraá הר העצה הרעה. – 2009 wzgórze złej rady. przełożyła agnieszka jawor-polak. trzy nowele: „wzgórze złej rady” (הר העצההרעה har haecá haraá). „pan lewi” (אדון לוי adón lewi). „tęsknota” (געגועים gaaguím). jerozolima czasu mandatu brytyjskiego, tuż przez powstaniem państwa izraela. tęsknota do odrodzonego państwa żydowskiego.
1982 menuchá nechoná מנוכה נכונה. – 2010 spokój doskonały. przełożyła magdalena sommer. izrael przed wojną sześciodniową, fikcyjny kibuc granot, do którego przybywa idealista, młody człowiek imieniem azaria gitlin.
1987 kufsá szchorá קופסה שחורה. – 1995 czarna skrzynka. przełożyła z angielskiego danuta górska. katastrofa małżeństwa ilany i alka gideonów oraz źródła buntu ich syna boaza.
1989 ladaát iszá לדעת איזה. – 1995 poznać kobietę. przełożyła ewa świderska. pierwsza książka oza przełożona na polski z języka oryginału. tel awiw, czasy współczesne. były szpieg rozpamiętuje swoje życie i relacje z kobietami.
1991 hamacáw haszliszí (trzecia opcja) המצב השלישי. – 1996 fima. przełożyła z angielskiego anna esdem tempska. w izraelu czasów intifady, żyje bohater książki, rodzaj mesjasza.
1994 al tagídi lajla על תגידי לילה. – 2000 nie mów noc. przełożyła agnieszka jawor-polak. izrael, małe miasteczko na prowincji i relacje małżeństwa na tle planów budowy ośrodka dla narkomanów.
1995 pantér bamartéf פנתר במרתף. – 1999 pantera w piwnicy. przełożyła z angielskiego danuta sękalska. jerozolima w okresie mandatu brytyjskiego. bohater, dwunastoletni chłopiec, oczytany i dociekliwy, zaprzyjaźnia się z brytyjskim oficerem, oskarżanym o zdradę.
1999 otó hajám אותו הים. – 2002 to samo morze. przełożył tomasz korzeniowski. proza poetycka. izrael lat 90., tybet, główny bohater i dziesiątki postaci, żywych i umarłych, świat powszedni i magiczny.
2002 sipúr al ahawá wechószech סיפור על אהבה וחושך. – 2005 opowieść o miłości i mroku. przełożył leszek kwiatkowski. palestyna, izrael, narrator (amos oz) opisuje dzieje rodziny, postaci znanych i nieznanych, narodu, losy państwa, żydów i arabów. wielki obraz ludzkości i jednostek.
2005 pitóm baómek hajaár פתאום בעומק היער. – 2006 nagle w głębi lasu. przełożył leszek kwiatkowski. wieś, las, demony, noc i strach.
2007 charuzéi hachajím wehamáwet חרוזי החיים והמוות. – 2008 rymy życia i śmierci. przełożył leszek kwiatkowski. współczesny izrael, strumień świadomości bohatera, którym jest „autor”.
2009 tmunót mechajéj hakfár תמונות מחיי הכפר. – 2010 sceny z życia wiejskiego. przełożył leszek kwiatkowski. izrael współczesny, zielona, niczym toskania, fikcyjna wieś tel ilan. osiem opowiadań o życiu jej mieszkańców.
2012 bejn chawerím בין חברים. – 2013 wśród swoich. przełożył leszek kwiatkowski. osiem opowiadań. izrael końca lat 50., fikcyjny kibuc i jego mieszkańcy, marzący o własnym świecie, w cieniu wspólnego wielkiego marzenia. ludzkie portrety.
2014 habesorá al pi jehúda הבשורה על פי יהודה. – 2015 judasz. przełożył leszek kwiatkowski. jerozolima przełomu lat 50. i 60., zagadnienie zdrady i obraz jezusa wśród żydów.