popularyzacja języka hebrajskiego - klub kultura i podróże - קפה "עברית" פרוייקט - קידום שפת עֵבֶר - מועדון תרבות ונסיעות
projektuje się na waszych oczach. nie używamy, tak jak w hebrajskim, wielkich liter.
hebrajska kafé projekt. nip 6871333133. tel. +48/798866952 hebrajskakafe@gmail.com | pro publico bono - wspieraj i współpracuj
puszka w banku ing 22 1050 1575 1000 0092 5815 0284 - dziękujemy za wsparcie
rok założenia 2018
stoimy po stronie języka. żebyście się wygadali.
2020-07-31 | jak piją kawę w izraelu
picie kawy na świecie zaczęło się w XVII wieku właśnie na bliskim wschodzie, w domach prywatnych. pili bogacze, a naczynia i przyrządy były ważnym składnikiem posagu panny.
do europy kawa weszła przez turcję i wtedy nastąpiła znacząca zmiana zwyczajów jej picia. kobiety, mieszczańskie i arystokratyczne panny doprowadziły do odsunięcia wina i alkoholu, a kawa i gorąca czekolada zajęły ich miejsce. pojęcie „kawa literacka” zaczęła ustanawiać swoje miejsce na towarzyskich salonach.
dwieście lat później salony zniknęły, a kawa wdarła się do wszystkich warstw narodu. co do terenów dzisiejszego izraela, są tacy, co twierdzą, że etiopscy zakonnicy sprowadzili ją do kraju (etiopczycy, nawiasem mówiąc, przyprawiają kawę solą), inni, że imperium ottomańskie wprowadziło kawę do menu wszystkich krajów, które podbiło. jeszcze inni, że to sprawa wędrownych plemion. w każdym razie, droga kawy izraelskiej jest prosta: po turecku, błoto (czyli nasza zalewajka), perkolator, rozpuszczalna, espresso. turcy pili kawę, ale wnieśli w sposób jej przygotowania więcej niż beduini. po turkach przyszli brytyjczycy, ale nie wnieśli nic w kwestii kawy. w opowiadaniu „filiżanka kawy” pisze jaakow jehoszua, ojciec a. b. jehoszuy: „kawę czystą, pili głównie dorośli i starcy. my, mali, poprzestawaliśmy na kawie mieszanej z mielonymi ziarnami zbóż. nasze mamy twierdziły, że kawa czysta może osłabić serce. w czasie pierwszej wojny światowej, kiedy ceny kawy poszybowały w górę, wszyscy mieli zwyczaj, i dorośli i młodzi, zamiast niej pić palone zboża, które na pierwszy rzut oka przypominały kawę... gospodyni mogła zrezygnować z każdej potrawy w ciągu dnia, ale nie z picia filiżanki kawy rano, jako że dzięki filiżance kawy „wzmacniała siły” na wszystkie godziny dnia”.
kawa „po turecku”
beduini robią super kawę po turecku. rokrocznie w izraelu połyka się około 450 milionów kawy po turecku. każdy dziesięcioletni skaut powie wam, że wyposażenie letniego obozu zawiera oczywiście tygielek i kawę po turecku. harcerskie ognisko przerodziło się w ognisko żołnierskie, a to w siedzenie w gronie na wycieczkach młodzieżowego ruchu. jak robimy kawę po turecku? wsypujemy kawę do tygielka z wodą, gotujemy na małym ogniu, powoli, czekamy aż piana podejdzie, zdejmujemy, znów stawiamy na ogień i znów,aż piana stanie się prawdziwą pianą. wlewamy do szklanki i wtedy widać piękno czerni z kremem.
błoto (zalewajka) i czarna
to to samo. łyżeczka kawy, łyżeczka cukru i wrzątek w szklance. cała reszta – to zbędna gadanina. ziarna kawy mielone do wielkości takiej jak do espresso i potraktowane jak kawa rozpuszczalna. sposób jej serwowania to nieodłączny element każdej gościny, świadczący o szacunku dla gościa. natomiast u arabów propozycja czarnej kawy w trakcie spotkania świadczy o zamiarze gospodarza uwolnienia się od gościa.
twarzą ku ulicy
wielki rozkwit kawiarni w izraelu nastąpił w ślad imigracji z europy wschodniej i środkowej w okresie piątej fali, od roku 1933. kawiarnie ukazują model wiedeńskiego mieszczaństwa. setkami kawiarni otwartych do późnych godzin nocnych, szczególnie latem. były ulubionym i dobrym miejscem spotkań młodych żydówek z obcymi żołnierzami i policjantami, a z czasem przekształciły się w scenę, na której dziewczęta z rodzin osiadłych od lat demonstrowały swoją niezależność i wolność.
na nowej północy tel awiwu, na jedenastu centralnych ulicach, na allenby, ben jehuda i dizengof, otwarto ponad 400 kawiarni. sto tysięcy brytyjskich, australijskich i innych żołnierzy służących wówczas w palestynie, szukało rozrywki i zabawy w ziemi obiecanej, służącej podczas drugiej wojny światowej jako szerokie zaplecze frontu bliskowschodniego. część kawiarni urządzono w nowoczesnym i eleganckim stylu międzynarodowym, według projektów miejscowych architektów, szczególnie z kręgu imigrantów z niemiec. w jerozolimie na ulicy jaffo otwarto kawiarnię wiedeń, wyrózniającą się pianinem, kawiarnię rawiw na osiedlu bet kerem, kawiarnię ben jehuda i inne z siedzeniem z twarzą ku ulicy, aby widzieć i być widzianym. była muzyka i bale z tańcami salonowymi, z bogatym i wartościowym repertuarem i profesjonalną obsługą kelnerów w specjalnych strojach. europa w tel awiwie – tak to było. kawa otrzymała legitymację i szacunek. co tam pili? kawę po turecku zmieloną z dodatkiem mleka albo kawę z filtra w porcelanowych filiżankach, ulubioną szczególnie przez imigrantów niemieckich.
kawa z filtra
kawa z filtra i z perkolatora to początek rzeczy poważnych. amerykański sączek zostawiający w filtrze wszystko co dobre w kawie i dający nam brudną wodę w czajniku. kawa zrobiona w perkolatorze jest dość mocna, ale zapomnijcie o piance albo aromacie. dzisiaj można znaleźć w izraelu kawę z filtra w restauracjach absolutnie koszernych [glat-koszer גלאט-כשר] . kiedy prosimy o kawę na koniec posiłku, przychodzi brązowy plastik z sączkiem, który przepuszcza wodę do filiżanki, ale zatrzymuje duszę. powolne kropelkowanie dobre jest może dla amerykanów, ale izraelczyków, przyzwyczajonych do zapachu kawy, pozbawia ważnej części przyjemności. perkolator prowadzi wielkimi krokami ku przyszłości: każdy imigrant z europy, uważający się za wielbiciela kawy, dbał o to, by postawić na honorowym miejscu perkolator, by wszyscy widzieli. imigranci ze wschodu dziwili się perkolatorowi o wiele mniej i nazywali jego produkt „fisze zejde”, to znaczy siki staruszka.
rozpuszczalna
w połowie lat 50. ubiegłego wieku, wraz z rozstaniem się z okresem życia skromnego, zaczęła się przesączać do izraela kultura amerykańskiego rock-and-rolla, dająca nowemu pokoleniu sabrów cudowne alternatywy, które wstrząsnęły starym pokoleniem iszuwu. do młodzieży przylgnęłą pogardliwa nazwa „pokolenie espresso” od nazwy elektrycznego urządzenia, które przybyło z włoch. biednej kawie doczepili wszystkie dolegliwości pokolenia, to jest otwartość na świat i innowacyjność.
pokolenie espresso piło filiżankę kawy i szło na wojnę sześciodniową. wyrażenia „pokolenie espresso” i „ziarno nieszczęść” zniknęły ze sceny, ustępując miejsca pojęciu „dobrzy synowie”. od roku 1956 do niewiadomo kiedy naród postanowił: kawa elite, firmy określającej swój produkt jako „gorący, słuszny, godny, ukochany: pierwszą serię „nes-kafe” [nes=cud, names - rozpuszczalny] wprowadzono w kompaktowym opakowaniu metalowym pojemności 56 gramów. opakowanie było minimalistyczne, proste i poważne. kiedy kończyła się kawa, puszka służyła za pojemnik w kuchni. metalowa puszka stała się nieodłącznym elementem samej kawy rozpuszczalnej, aż do nieudanych prób w latach 70. zastąpienia jej słoikiem, bo społeczeństwo wróciło do opakowania pierwotnego.
nawiasem mówiąc nazwę „nes-kafe” utworzono od nazwy firmy nestle. rozpuszczalna stała się napojem pracowników i urzędników państwowych. bez „nes” rano, dzień im się nie uda. również żołnierki cahalu [צה"ל wojska obrony izraela] uczą się od pierwszych godzin służby: biorą kawę rozpuszczalną, cukier, odrobinę wody, mieszają, mieszają i mieszają. dla dzieci i cierpiących na bezsenność, wynaleziono kawę cziko: bez kofeiny, bez wszystkiego.
espresso
przeskakujemy kilka lat do przodu. najnowocześniejsza i doskonała droga do przyrządzenia kawy to użycie maszyny espresso, powodującej przepływ wrzątku pod ciśnieniem przez odmierzoną ilość kawy. na początku lat 90. izrael zaczął się wyróżniać jako imperium kawy: dokądkolwiek rzucicie kamieniem, traficie na filię „aromy”, „cup o’joe”, „arcafe”, „cafe hillel” albo ilan’s. jeśli w przeszłości starczył łyk kawy rozpuszczalnej albo czarnej w domu, w pracy albo u przyjaciół, to dzisiejsze kawiarnie stały się nieodłącznym elementem życia. kawa na wynos albo kawa na zebranie w pracy, wszystko idzie. przy całym szacunku dla espresso, capuccino stało się napojem narodowym, z jedną trzecią mleka, jedną trzecią espresso i jedną trzecią pianki – większe od espresso, mniejsze od latte-macchiato.
kawiarnia w izraelu. ynet.co.il
na podstawie: https://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-3479137,00.html
hebrajska kafé gazeta nr 9 1 siwan 5781 (12 maja 2021) foto: chasyd toldot aharon (wikipedia)
czytaj w numerze:
1 kraj i państwo. akka
portowe, na północ od hajfy, miasto akka עכו akko, w biblii wymienione tylko raz (Sdz 1,31), ma bogatą historię i znajduje się na liście światowego dziedzictwa unesco (od 2001), wraz z tutejszą świątynią bahaizmu (od 2008). było stolicą królestwa jerozomskiego, założonego przez krzyżowców, a z polską łączą ją choćby krzyżacy. chaim mosze luzzato, o którego dziele piszemy w tym numerze (ścieżka sprawiedliwych) przybył do akki w 1743, a trzy lata później umarł tu od zarazy.
1 kraj i państwo. talmud izraelski. hasło 13: resztka uchodźców
książka מגילת העצמאות עם תלמוד ישראלי „megilat haacmaut im talmud israeli” deklaracja niepodległości i talmud izraelski – siódme hasło: שארית הפליטה שנצלה מהטבח הנאצי האיום באירופה ויהודי ארצות אחרות resztka uchodźców.
2 narody i religie. judaizm i reszta wiary. bogobojni – chasydzi toldot aharon i toldot awraham-icchak
jedna z dwóch największych grup bogobojnych w izraelu, należąca do antysyjonistycznej organizacji haeda hecharedit העדה החרדית. pilnie strzegą swego religijnego życia, dbając o lokalną tradycję, ubierają się dość odrębnie w jasne kapoty w paski, żyją głównie na obrzeżach sławnej dzielnicy mea szearim מאה שערים na osiedlu domów węgierskich שכונה בתי אונגרין i w częściowo w bet szemesz בית שמש (a nawet już poza izraelem).
3 idee. giur i ger cedek potocki
giur גיור to przejście na judaizm albo po prostu wstąpienie w szeregi wyznawców judaizmu. generalnie, wielkie problemy nastręcza wszystkim kwestia kto jest żydem, po pierwsze urodzony z matki żydówki, a po drugie choćby właśnie ten, kto zgodnie z prawem żydowskim (halachą הלכה) żydem się stał, czyli zjudaizował התייהד hitjahed.
podobno walentyn potocki, którego chrześcijanie w wilnie 1749 spalili na stosie za to, co zrobił (choć nie wiadomo do końca, że w ogóle istniał), to jedyny polski arystokrata, który dokonał takiej konwersji i przyjął imię abraham ben abraham (abraham syn abrahama).
4 ludzie i postaci. pod drzewkiem figowym. lewi icchak z berdyczowa
jezus chasydów ישוע של חסידים (jeszúa szel chasidím). inny przydomek: סנגורם של ישראל (sanegoram szel israel) adwokat izraela, bo wielce miłował naród izraela i bronił każdego żyda, nawet grzesznika חוטא (choté) i przestępcę פושע (poszea), bo u wszystkich szukał dobrych stron. za to boga oskarżał za udręki żydów.
lewi icchak z berdyczowa לוי יצחק מברדיצ'ב urodził się 1740 w hoszakowie/hussakowie, zmarł 5 października 1809 (25 tiszri 5570) w berdyczowie, gdzie jest pochowany.
5 sfat ewer. język hebrajski. słownik ben jehudy i słowniki inne
po tak zwanym odrodzeniu języka hebrajskiego, kiedy żydzi znów zaczęli rozmawiać po hebrajsku w życiu codziennym od końca XIX wieku, musiały się pojawić nowe słowniki hebrajsko-hebrajskie i pierwszym był oczywiście słownik samego wskrzesiciela języka eliezera ben jehudy אליעזר בן-יהודה. jego opus magnum liczy tomów 16, a cały tom 17. to tak zwany duży wstęp המבוא הגדול ha mawó hagadól. pierwsze tomy ukazały się w roku 1908, a po śmierci ben jehudy (1922) kolejne, redagowane przez innych, wydawano do roku 1959.
6 kultury i obyczaje. rosz chodesz
hebrajska nazwa początku miesiąca to ראש חודש rosz chodesz, czyli głowa miesiąca. judaizm używa kalendarza księżycowego, więc pierwszy dzień miesiąca to pierwszy dzień nowego cyklu, kiedy nów ma 1% widoczności księżyca. sobota przed nowiem zwie się szabat mewarechin שבת מברכין, bowiem wtedy błogosławi się nadchodzący miesiąc, zmawia modlitwę קידוש לבנה kidúsz lewaná. błogosławi się boga, za to że odnawia miesiące i zaklina rzeczywistość, żeby tak jak my nie możemy dosięgnąć księżyca, nasi wrogowie nie dosięgnęli nas, chcąc uczynić nam zło, za co spadnie na nich przerażenie i strach. a potem wyraża się przekonanie, że król izraela dawid żyje i życzy się swym sąsiadom życia w pokoju i dobrego losu dla całego izraela: osé szalóm bimromáw hu jaasé szalóm aléjnu weal kol israél weimrú amén עושה שלום במרומיו הוא יעשה שלום עלינו ועל כל ישראל ואמרו אמן czyniący pokój na wysokościach, uczyni pokój nam i całemu izraelowi i powiedzcie amen.
7 życie literackie i artystyczne. kanon hebrajskiej literatury izraelskiej (6)
w 2018 radio kan bet opublikowało listę „70 lat 70 książek”, najciekawszych książek wydanych w izraelu od 1948 roku, tworząc rodzaj kanonu, który warto i wypada znać i który tu publikujemy. oto część części lat 90. publikacje przekładów polskich książek z listy zaznaczamy.
8 moral-etyka. mosze chaim luzzato: ścieżka sprawiedliwych
rabin mosze chaim luzzato, zwany ramchal (1707-1746) wydał ścieżkę sprawiedliwych מסילת ישרים mesilat jeszarim w 1740, wyjechał do ziemi świętej w 1743 i trzy lata później zmarł w akce (akko) podczas epidemii.
טיולי פולין
טיולי פולין עם מדריך דובר עברית ופולנית פעיל בתחום משנת 2011
metayelim@gmail.com | whatsapp +48798866952
קרקוב וורשה וורוצלב לודז' לובלין פוזנן
זקופנה גדנסק טורון אגמים ושאר פולין
שורשים שואה היסטוריה תרבות קונצרטים טבע ספא ילדים כיף אוכל קניות - בדקו
ברוכים הבאים לאתר תיירות ישראלים בפולין עם מדריך דובר עברית ומתמצא ביהדות
ביקור בעיירת הבראה ש'צ'בנו-זדרוי.
ביקור בטירה קסיונז
יעקב נולד וגדל בורוצלב. בנובמר 2022 הגיע לכאן עם הבנים והנחדים.
מי שעלה למרפסת מטמטיקאים צילם נפלאות
חי ומשפחתו בחצר אטליזים
טובה וקרן מבקרות באולם לאופולדינה
בית הכנסת עבר לידיו פרטים של ישראלי
חיה מחפשת את קברי סבים שלה.
2022 בחצר אטליזים בורוצלב
בנות מירושלים באזור שלזיה התחתית, דצמבר 2021
בנות מירושלים באזור שלזיה התחתית, דצמבר 2021
סבתא ונכד קונים שוקולד בחנות של וֶדֶל
סבתא ונכד מבקרים בארמון וילנוב
בחדר מדרגות, האוניברסיטה של ורוצלב
עלינו על מגדל של בניין אוניברסיטה של ורומלב
בית קפה בשוק עירוני
אוגוסט 2021 ורוצלב
ורשה ראיתם? קרקוב ראיתם? ואת זה ראיתם? לחצו כאן וראו את Fall in Love with Poland
ביקור במוזיאון אושויץ-בירקנאו
אין כרטיסי כניסה אך יש חובה לכרטיס הדרכה בתשלום או כרטיס כניסה חופשית ללא הדרכה.
metayelim@gmail.com | whatsapp +48 798866952
טיול ברחבי פולין ברכב עם מדריך\נהג דובר עברית ופולנית
טיולי פולין, כל הנושאים ניתן לשלב בטיול אחד לפי בחירתכם ולבנות יחד את התכנית ואת מסלול. ביקור בעיר ומגוון טיולים באזור ורחבי פולין (קרקוב, זקופנה, וורשה, לודז, פוזנן, לובלין וכ') עם טיסת חזור לבחירה בוורוצלב, קרקוב, קטוביץ, וורשה, פוזנן. המצלמה בורוצלב ושאר פולין כאן.
metayelim@gmail.com | whatsapp +48 798866952
טיול ברחבי פולין ברכב עם מדריך\נהג דובר עברית ופולנית
כל האתרים, כל המסלולים, לפי בקשתכם : קרקוב, זקופנה, וורשה, לובלין, לודז', פוזנן, וורוצלב, שלזיה התחתית, גדנסק, אגמים וכ' לבחירתכם
240 € סה"כ עד 4 מטיילים | כל נוסף 10 € עד 8 מטיילים.
metayelim@gmail.com | whatsapp +48 798866952
סיור בוורוצלב ברגל 4 שעות
80 € סה"כ עד 4 מטיילים, כל נוסף 5 €. סיור ברכב 7 שעות עד 4 מטיילים 120 € סה"כ, כל נוסף 10 € עד 8 מטיילים| לסיור ברכב - הסעה משדה התעופה 10 €.
metayelim@gmail.com | whatsapp +48 798866952
טיול באזור ברכב 7 שעות
שבידניצה כנסית השלום | טירה קסיונז' | שצ'בנו זדרוי | עד 2 מטיילים 120 €, עד 4 מטיילים 140 € סה"כ, כל נוסף 10 € עד 8 מטיילים. בחבילה - הסעה משדה התעופה - חינם ביום הטיול.
metayelim@gmail.com | whatsapp +48 798866952
טיול באזור ברכב 10 שעות
מגוון אפשרויות. לדוגמה: קרפצ' | שקלרסקה פורמבה | דז'רז'וניוב וכ' | כיף | ילדים | טבע | מכרה זהב | התקשרו לבחור את האופציה הכי טובה לכם.
170 € סה"כ ל 4 מטיילים, כל נוסף 10 € עד 8 מטיילים. בחבילה - הסעה משדה התעופה - חינם ביום הטיול.
metayelim@gmail.com | whatsapp +48 798866952
